نارنج در منابع با نام های نارنگ و کرنا نیز آمده است
ماهیت آن
میوه درختی است عظیم و خوش منظره و اندکی خاردار و چوب آن سفت و سفید مایل به زردی شبیه به رنگ صندل سفید است که نرم در لمس و کم ریشه است
برگ آن از برگ لیمو بزرگتر و از اترج کوچکتر و خوشبو
گل آن سفید و کمی دراز و بسیار خوشبو و اندکی تندطعم و با کمی تلخی
میوه آن در خامی سبز و گرد و بعد از رسیدن زرد مایل به سرخی میگردد
مغز آن ترش آبدار و برش برش در پرده هایی قرار دارد
تخم آن اندکی دراز شبیه به تخم اترج و از آن کوچکتر و تلخ تر
پوست میوه آن نیز تلخ است
بهترین آن بزرگ رسیده و شاداب با پوست نازک و نرم است
زمان شکوفه دهی آن بهار و پاییز است
طبع یا مزاج
پوست زرد و شکوفه آن گرم و خشک در دوم
ترشی آن در آخر دوم سرد و در اول خشک
پوست و تخم آن در دوم سرد وخشک و خشکی آن بیشتر
سایر اجزای آن گرم و خشک در دوم
عملکرد و خواص
تمام اجزای آن به جز ترشی آن از اترج بهتر است
در ترشی آن لزوجتی است که موافق نزلات سینه است و سرفه گرم است مخصوصا که با پوست از وسط دو نیم کرده و تخم های آن را خارج کرده مقداری نبات کوبیده بر آن پاشیده و روی حرارت قرار دهند که دو سه جوشی بخورد سپس برداشته و صبح ناشتا آب آن را به صورت ولرم بمکند
آشامیدن آب نارنج با شکر مسهل و مدر صفرا و مسکن تیزی آن است و همچنین برا ی تیزی خون نیز مفید است و رفع کننده بیماری های گرم صفراوی است
ضرر نارنج به اعصاب کمتر از سایر ترشیها است و مضر عصب غیر سالم است
مصرف زیاد آن ضعیف کننده کبد است مخصوصا ناشتا خوردن آن مصلح آن در این مورد شکر و عسل است
پوست زرد آن مفرح است آشامیدن 3.5 گرم خشک کرده آن با آب جهت رفع قی و غثیان و شکم پیچه و خارج کردن کرم شکم مجرب است و در یک ساعت درمان میکند
ضماد آن با سرکه جهت دردسر سرد و گرم مفید است
ضماد خوب پخته شده (مهرا) کامل آن از جمله پوست و میوه و هسته آن جهت جرب و حکه و جوشهای سر و نرم کردن پوست و موی بی مانند است
آشامیدن آب خیسانده پوست و شکوفه آن(بهارنارنج) جهت سختی زایمان و سم عقرب و حیوانات سمی مفید است
بوییدن پوست و برگ آن مفرح و رفع کننده طاعون است
بوییدن شکوفه آن مقوی دماغ (مغز) و محلل زکام است
عرق نارنج
به آن ماءالقداح و عرق بهار گویند
در دوم گرم و خشک است
عملکرد و خواص عرق آن
مفرح و مقوی ارواح است
جهت رفع ضعف دماغ( مغز) و تفریح و بازکردن گرفتگی مصفات(عصب های بویایی) و نزلات و درد سینه و خفقان و غشی و قولنج ریحی و تقویت اشتها و باه(نیروی جنسی) مفید است
رفع کننده آروغ و ریاح و شکم پیچه است
مصرف 52 گرم آن با شکر و 0.5 گرم مرجان ساییده شده به مدت هفت روز جهت طحال از مجربات است
با آب کرفس جهت خارج کردن سنگ کلیه و مثانه مفید است
آشامیدن ناشتا عرق نارنج جهت قطع اسهال رطوبی نافع است
حمول آن با پشم جهت ادرار طمث (خون عادت) و اصلاح حال رحم مفید است
با شیر مادیان(اسب) جهت کمک به بارداری از مجربات است
بوییدن زیاد عرق بهار نارنج باعث بیخوابی و مصلح آن گلاب
هوا باعث خراب شدن آن میشود
قوت آن در ظرف چوبی و یا مسی تا هفت سال باقی می ماند و در شیشه تا یک سال
روغن نارنج که پوست زرد آن را با شکوفه در روغن کنجد اندازند و سه هفته در آفتاب گذارند و هرهفته یک مرتبه پوست و گل آن را تجدید میکنند در تمام افعال از روغن ناردین بهتر است
منبع
عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن محمد هادی، مخزن الأدویه
