زیره در منابع با نام های کمون، سنوت، اسفیقوس، کرمینون، جیره نیز آمده است
ماهیت آن:
زیره بذر گیاهی است از رازیانه باریک تر
سیاه و سبز و زرد و سفید می باشد
گیاه آن از رازیانه کوچکتر و برگ آن مستدیر(گرد،مدور) و قبه آن مانند شوید و معروف است و در اکثر شهرها رشد میکند
چهار قسم می باشد: فارسی و نبطی و کرمانی و شامی و هر یک بری و بستانی می باشد
بری= صحرایی، خودرو
بستانی=باغی،کشتی
کرمانی آن سیاه رنگ با دانه های ریز خوشبو که به یونانی باسلیقون نامند به معنی ملوکی
فارسی آن زرد رنگ خوشبو و هر یک بری و بستانی می باشد
بهترین همه بری و بستانی کرمانی تازه است
بعد از آن فارسی تازه جید (خوب و نیکو) آن و بری هر یک قویتر از بستانی است
بدترین همه نبطی سفید بستانی است و مغشوش (قاطی،مخلوط) به کرویا می نمایند
اکثرا تخم آن مورد استفاده است
قوت آن تا هفت سال باقی می ماند (تا 7 سال تاریخ مصرف دارد)
طبیعت یا مزاج زیره:
و در سوم نیز گرم و خشک گفته اند.
افعال و خواص زیره:
- مسخن (گرم کننده)
- لطیف کننده
- مقطع و محلل
- خشک کننده
- قابض
اعضاء سر:
سعوط خیسانیده آن در سرکه و یا استشمام منقوع(آغشته، خیسانده) آن و یا پر نمودن بینی با آن حبس کننده خون دماغ است
قطره آب جویده شده آن در چشم قاطع خون آن و جالی (پاک کننده) غشاوه و زخم چشم و طرفه و کمنه الدم خصوصا که با روغن زیتون مخلوط نموده باشند
و جویده آن با نمک جهت جلای جرب و سبل و ناخنه و بعد از کندن ظفره آن مانع از چسبیدن چشم است
با سفیدی تخم مرغ جهت رمد گرم
مضمضه با جوشانده آن مسکن نزلات و درد دندان خصوصا با آویشن و امثال آن
اعضاء دستگاه تنفسی:
آشامیدن آن با سرکه ممزوج (مخلوط شده) با آب جهت سختی تنفس و نفس الانتصاب و خفقان سرد.
اعضاء الغذاء و النفض:
- آشامیدن آن جهت:
- تقویت معده و امعا و کبد و کلیه
- تحریک اشتها و درمان جشا (آروغ)
- تحلیل ریاح و نفخ و رفع فواق(سکسکه) رطوبی و ریحی
- تخمه(فاسد شدن غذا در معده)
- مغص ریحی (درد شکم و روده)
- ورم طحال
- اسهال رطوبی مخصوصا بریان کرده آن
- مدر بول و حیض
- رافع تقطیر البول
- اگر با نمک بجوند و قورت دهند سیلان رطوبات معده را قطع میکند
- به سرکه پرورده سپس خشک کرده آن در صورت مدامت مصرف، قطع کننده شهوت گل خوردن و زغال و امثال آن است
- در سرکه خیسانیده بریان کرده آن قوى القبض و در دفع رطوبات معده قوى الأثر
- حقنه به جوشانده آن محلل ریاح و نفخ امعا و معده و کلیه
- حمول(قراردادن دارو در واژن) آن با روغن زیتون قطع کننده خون حیض
- ضماد آن با روغن زیتون محلل ورم طحال
ورم ها:
ضماد آن با آرد باقلا محلل ورم ها و با قیروطی و یا روغن زیتون و آرد باقلا محلل ورم بیضه ها
زخم ها و جراحات:
به هم آورنده (مدمل) زخم جراحات است اگر داخل آنها را پر کنند
زیبایی:
مالیدن آن و یا شستن با آن پاک کننده و شستشو دهنده صورت است
مداومت به آشامیدن آن و یا عرق آن باعث لاغری و زردی بدن
خواص:
گویند اگر آب زیره را بر بدن نوزاد در حین تولد بمالند در طول عمرش شپش در بدن او به هم نمیرسد.
مضرات و پرهیزات:
مضر ریه
زنان باردار در مصرف آن احتیاط کنند
افراد گرم مزاج از مصرف آن پرهیز کنند
مصلح زیره
مقدار مصرف
دو درم (2.4192گرم)
جایگزین آن
بدل کرمانی آن یک و نیم برابرش نبطی آن و گویند بدل آن کرویا است
در طرد ریاح مغز شاهدانه
بدل فارسی نصف آن کرمانی و گویند بدل آن تخم کرنب است
زیره برای سردمزاجان و مشایخ و بلغمی مزاجان بسیار نافع است
و چون با افاویه (داروهای معطر) و شوید و دارچین
اگر در پخت گوشت های غلیظ اضافه نمایند آنها را لطیف و قوی و ملین و مدر بول و محلل نفخ گرداند.
منبع:
عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن محمد هادی، مخزن الأدویه
