زردک یا هویج در منابع با نام های جزر و کاجر نیز آمده است
ماهیت آن
بری و بستانی است
بری آن را به یونانی اسطافا لیوس اغریوس نامند و بعضی شقاقل دانسته اند که اشتباه است
بستانی آن دو نوع است
ریشه یکی طویل و یکی گرد (مستدیر) سرخ و زرد
برگ آن شبیه به شاهتره و از آن عریض تر و طعم آن اندکی تلخ و ساق آن پراکنده و خشن و گل آن چتردار مانند شوید و در میان آن چیزی ریز و مانند پنبه و بنفش وجود دارد
بری=صحرایی، خودرو
بستانی= باغی، کشت شده
بهترین آن سرخ و شیرین و شاداب کم ریشه بستانی آن است
طبیعت یا مزاج زردک
در دوم گرم و تر با رطوبت فضلیه
بعضی در اول نیز گفته اند
افعال و خواص زردک بستانی
ملطف و بازکننده گرفتگی کبد
مقوی معده و ملین
مبهی(افزایش دهنده نیروی جنسی) و زیاد کننده جوهر منی و نعوظ آور
جهت قطع بلغم و سرفه و درد سینه و معده و کبد مفید است
در خارج کردن سنگ کلیه و مثانه و ادرار بول مفید است
اعضای سینه
جهت ذات الجنت و سرفه مزمن
دستگاه گوارش
بد هضم است
مربای آن سریع الهضم و جهت استسقاء مفید است
سایر اعضا
مسکن مغص(پیچش شکم)
مدر بول مخصوصا بری آن
مهیج باه(برانگیختن نیروی جنسی) مخصوصا بذر بستانی آن که نفخ آن نیز زیاد است
حمول آن و خوردن تخم آن جهت عسر حبل(سخت حامله شدن) نافع است
اگر زردک را با برگ بجوشانند و با آب آن دست و پای اطفال را بشویند خون منجمد شده بر اثر سردی را تحلیل می‌کند
مربای آن با عسل به غایت مبهی و مقوی احشاء و رحم و هاضمه
با افاویه(ادویه های خوشبو) مناسب جهت تقویب کبد سرد و خشک کردن رطوبات معده و تقویت باه و کمک بر جماع نافع است
حلوای آن نیز به تنهایی و یا با ادویه مناسب شبیه مربای آن است و لذیذتر از آن
پرورده در سرکه آن جهت تحلیل و لاغر شدن طحال بی عدیل است
مقوی معده و کبد سرد
پخته آن با گوشت بزغاله مولد خلط صالح
مضرات
جرم آن دیر هضم و نفاخ و مضر گرم مزاجان
مصلح آن
ادویه گرم و آبکامه
مقدار مصرف
از جرم آن تا صد و شصت مثقال (550گرم)
از مربا و حلوای آن از ده تا بیست مثقال (34 گرم تا (69 گرم)
تخم زردک یا هویج
محرک باه و در این مورد از اصل آن قوی تر است و در درمان سخت حامله شدن (حبل) نافع است
مانع مغص (شکن پیچه) می‌شود و در سایر افعال مانند اصل آن است
اگر آن را با هم وزن آن تخم شلغم بگیرند و در تربی که آن را خالی کرده، پر کنند و سر آن را بسته در زیر آتش پخته و بعد بخورند در خارج کردن سنگ کلیه و مثانه و سختی ادرار مجرب است
آشامیدن یک درهم آن با هم وزن آن شکر جهت درد ساق پا
ضماد تخم و برگ آن با هم جهت زخم خورنده نافع است
مقدار مصرف تخم زردک
تا دو درهم (4.8 گرم)
جایگزین آن
انیسون و دوقو است
طبیعت تخم آن
در اول سوم گرم و در آخر اول خشک
افعال و خواص
با تندی و تیزی و سوزش
در جمیع افعال به جز باه قوی‌تر از بستانی است
مدر قوی
حمول آن جهت ادرار طمث مفید است
آشامیدن آن جهت درد سینه و شوصه و ظهر(درد پشت) استسقا، سختی ادرار، نفخ شکم، نهش مفید و کمک کننده به آبستن است
حمول بیخ آن (زردک و هویج) پاک کننده رحم و کمک کننده به بارداری است
مضرات
مضر معده و حلق و عصب
مصلح آن
انیسون
منابع:
عقیلى علوى شیرازى، سید محمد حسین بن محمد هادى، مخزن الأدویه
