توتیا در منابع با نام ثمقولس نیز آمده است. در گذشته و امروزه بیشتر از آن به عنوان سرمه استفاده میشود.
ماهیت آن
صاحب تحفه، حکیم مومن و دیگران نوشته اند که
معدنی و مصنوعی است
معدنی را سه نوع گفته اند
یکی سفید، شبیه به پوست تخم شتر مرغ که روی آن چیزی شبیه به نمک ظاهر باشد و بهترین نوع همین است
دیگری زرد و سومی کبود و شفاف است که این غلیظ تر از انواع دیگر است و مشهور به توتیای هندی و توتیای دیکیک در نهایت تیزی (حدت) است
به جز این سه نوع بعضی افراد انواع دیگری را هم معرفی کردن چنانچه در تحفه و سایر منابع نوشته شده است
امین الدوله نوشته که:
توتیای دریایی(بحری) نیز وجود دارد و آن سنگ های سفید دایره شکل شبیه به سنگریزه است
اما ۲ نوع اول که سفید و زرد است ظاهرا مصنوعی است و از دود قلع و سرب و شبح و روی توتیا که به هندی جست نامند درست میکنند
و سومی را از مس درست میکنند
مولف گوید: آنچه با تحقیق بدست آوردم این است که غیر مصنوع و طبیعی وجود ندارد
نوع کرمانی، دودی است که در کرمان هنگام گداختن سرب به عمل میآورند
طبیعت یا مزاج توتیا
جالینوس در اول سرد و در دوم حشک گفته
حنین گفته سرد و خشک در دوم
شسته شده‌ی آن سرد و خشک بی لذع با قوت تغریه
اما کبود هندی آن گرم حاد و خشک در چهارم است
افعال و خواص
توتیا کرمانی از بهترین داروهای چشم است و مقوی روح باصره و حافظ صحت چشم
مانع فرود آمدن مواد به سمت چشم است
جهت زخم چشم و بینی و آلت آقایان ،عانه (زیر ناف) و مقعد و سرطان متقرح و سایر اعضاء
اندمال (بستن و بهبود) زخم ها و جراحت ها و آکله و رفع بدبویی زیر بغل که به صورت سرمه، پاشیدن و مالیدن و مرهم مورد استفاده قرار میگیرد
با روغن گل جهت التیام جراحات عصب و جذب رطوبات و قاطع خون دهان و سیلان خون و مقوی معده سست شده (مسترخی) و جهت زخم های ظاهری و باطنی
شیاف آن با روغن گل جهت سوزش ادرار و زخم مجاری آن و حمول آن جهت سیلان رحم نافع است
مضرات
مولد گرفتگی (سدد) است
مصلح آن
عسل
مقدار مصرف
تا نیم مثقال (1.7 گرم)
جایگزین آن:
هم وزن آن شادنج
نصف آن توبال النحاس شسته شده
توتیا کبود هندی
دارای قوت سمیت و اسهال قوی و قاتل است
استفاده به صورت خوراکی جایز نیست
سه مثقال آن با سه مثقال سرمه نرم ساییده و با پنج آثار آب مخلوط نموده و با سرنگ(زراقه) به احلیل(مجاری ادراری) تزریق کنند روزی ۳ الی 4 مرتبه برای زخم مجاری ادراری که به هندی به آن سوزاک گویند نافع است
این آب تا پنج شش روز میماند و فاسد نمیشود
اگر کسی توتیا هندی خورده باشد و اضطراب و قی و التهاب و درد و معده و….. گرفت باید دستور به قی و خوردن مکرر شیر تازه دوشیده و خوردن العبه و روغن بادام و آب گوشت چرب دهد
منبع:
عقیلی علوی شیرازی، سید محمد حسین بن محمد هادی، مخزن الأدویه
